Kwaliteit potgrond staat of valt met fysische eigenschappen |
|
|
|
|
| Emiel te Walvaart,
woensdag 3 maart 2021 |
 |
| 355 sec |
Arie Schipper (Delphy) neemt samenstelling en structuur van mengsels onder de loep
De kwaliteit van potgrond staat of valt met de fysische eigenschappen, waardoor de verdeling van water en lucht wordt bepaald. Hoeveel water er daadwerkelijk beschikbaar is voor de verdamping van de plant, hangt af van verschillende factoren. De opname van water kan alleen plaatsvinden als er voldoende vocht in de pot aanwezig is, maar ook het gehalte aan zuurstof, dus lucht, en voeding is hierbij essentieel. De samenstelling en structuur van het potgrondmengsel spelen daarbij een zeer grote rol. Arie Schipper, adviseur van Delphy, diept de fysische elementen van potgrond voor ons uit.
| Delphy-adviseur Arie Schipper |
'De belangrijkste factor bij de fysische eigenschappen van substraat is hoe de poriën in de grond gevuld zijn', zo steekt Schipper van wal. 'De kracht van potgrond is dat deze bestaat uit circa 10 procent vaste delen en 90 procent poriën. Afhankelijk van het vochtgehalte van de potgrond zijn de poriën gevuld met lucht of water. Dit kun je met een pF-curve zichtbaar maken (zie tabel). Hierbij is -10 cm de situatie na verzadigen en uitlekken en -50 cm de situatie als hij redelijk droog is. De hoeveelheid water tussen -10 en -50 cm is het volume van het beschikbare water dat gemakkelijk door planten kan worden opgenomen. Bij -10 cm is het substraat goed nat. In dit kader vormt de hoeveelheid lucht bij -10 cm een belangrijke fysische eigenschap van de potgrond. Die moet minimaal 15 procent bedragen voor de meeste boomkwekerijgewassen en dat loopt op naar maximaal 25 procent, afhankelijk van het gewas.'
De potgrond moet voldoen aan het minimale vereiste van 15 procent lucht. 'Waarom? Omdat wortels altijd zuurstof nodig hebben om te kunnen leven onder natte omstandigheden. Hebben ze dit niet, dan kunnen ze geen water en voeding meer opnemen, worden ze gevoelig voor zwakteparasieten als Pythium en sterven uiteindelijk af.'
|
|
'De grootte van de poriën bepaalt het percentage lucht. De laatste jaren zien we dat potgronden met voldoende lucht beter presteren na extreem nat weer'
| |
|
Gemakkelijk beschikbaar water
De grondstoffen en de fijnheid van de potgrond bepalen de grootte van de poriën. 'Om luchtgevulde poriën te realiseren, zijn grovere delen nodig of, beter gezegd, minder fijne, zowel in het veen als in andere grondstoffen. Die bepalen dus uiteindelijk het percentage lucht. De laatste jaren is het goed zichtbaar dat potgronden met voldoende lucht beter presteren na extreem nat weer. Dan treedt er na een periode met wateroverlast snel herstel op van de wortels in een potgrond. Een wortel herstelt minder snel in een potgrond die niet voldoet aan die fysische eigenschappen, en die dus te weinig lucht bevat onder natte omstandigheden.'
Naast het luchtvolume moet de potgrond ook een hoeveelheid gemakkelijk beschikbaar water bevatten. De norm hiervoor is 30 procent. 'Waar zich lucht bevindt, kan namelijk geen water voorkomen. Voor de meeste gewassen in de boomkwekerij is 25 procent lucht echter weer te veel, omdat er dan simpelweg minder water beschikbaar is.' Er zal dan vaker water gegeven moeten worden, wat niet altijd haalbaar is.
Schipper haalt de Skimmia-teelt als voorbeeld aan. 'Omdat Skimmia gevoelig is voor wortelrot en een lage waterbehoefte heeft, willen we de hoeveelheid lucht in het mengsel juist wat hoger hebben. Dan gaan we wel naar de 20 tot 25 procent. Ook belangrijk hierbij is dat Skimmia een langzaam verdampend gewas is en bovendien in een schermhal staat, omdat het een schaduwplant is. Dan treden er in feite nauwelijks situaties op waarbij je water tekortkomt.'
 | | De potgrond moet voldoen aan het minimale vereiste van 15 procent lucht |
|
|
Vergelijking van verschillende recepten
Al deze aangestipte factoren vormen de fysische eigenschappen van de potgrond. 'Het geeft een voordeel om ermee aan de slag te gaan. Je kunt de eigen potgrond op basis van het recept van de leverancier analyseren op het gebied van structuur, zodat je daarop in kunt spelen.'
Schipper illustreert dit met een voorbeeldsubstraat dat bestaat uit 30 procent witveen (middel), 35 procent mix fractie 1, 15 procent Baltisch veen, 10 procent bark en 10 procent kokosbrokjes. 'Je hebt een fysische karakterisering van dit mengsel, zo van: bij -10 heb je 21 procent lucht. Hiermee kun je dus verschillende recepten met elkaar vergelijken qua watercapaciteit en luchtgehalte. De kweker zou dan bij verschillende leveranciers een samenstelling kunnen aanvragen die circa 20 tot 23 procent lucht bevat onder natte omstandigheden. Op zo'n moment zegt dat veel meer dan louter een recept met de grondstoffen van de potgrond.' Recepten op papier van verschillende fabrikanten zijn niet met elkaar te vergelijken. Wat wel te vergelijken is, zijn de fysische analyses.
Fysisch onderzoek
Fysisch onderzoek kan in een laboratorium alleen uitgevoerd worden met ongebruikte potgrond. In de teelt is dat niet te doen, omdat wortelresten invloed hebben op een monster. De fysische analyse zegt dus veel over de eigenschappen van de potgrond bij de start van de teelt, maar nog niet alles over de structuurstabiliteit, die per materiaal verschilt. 'Veen verteert zeer weinig tot een beetje, afhankelijk van de herkomst, bark weinig, perliet en puimsteen helemaal niet, kokos een beetje. De stabiliteit wordt in gevoelige RHP-gecertificeerde grondstoffen altijd getest met de zogeheten respiratiemethode, waarbij de mate van vertering aan normen moet voldoen. Dat speelt vooral bij compost en kokos. Als deze grondstoffen niet door de respiratietest komen, mogen ze niet worden toegevoegd aan de potgrond.'
|
|
'Je kunt de structuur van de eigen potgrond op basis van het recept van de leverancier analyseren, zodat je daarop in kunt spelen'
| |
|
Het luchtgehalte in de pot wordt ook zeker bepaald door de manier van oppotten, het zogenaamde oppotgedrag. Als er stevig wordt opgepot, zal het luchtgehalte lager uitvallen. Verschillen van 10 procent zijn gemakkelijk te realiseren. Dit kan bij de kweker tijdens het oppotten gemeten worden om hier meer inzicht in te krijgen. Kijk voor een instructie op: https://www.rhp.nl/nl/oppotreferentie.
 | | De grondstoffen en de fijnheid van de potgrond bepalen de grootte van de poriën |
|
|
Naast het luchtgehalte is ook de snelheid van de wateropname van een potgrond van belang. Deze wordt gemeten door de wateropnamekarakteristiek (WOK) te bepalen. De WOK zegt behalve over de wateropname ook iets over de waterverdeling in de potkluit. Een snelle of langzame wateropname moet niet gezien worden als goed of slecht. Het hangt helemaal af van de setting bij de kweker wat het geschiktst is. Ook deze eigenschap is, net als het luchtgehalte, een fysische specificatie van een potgrond en bij de potgrondleverancier op te vragen.
Hoger niveau, hogere prijs
Afhankelijk van de soort teelt is er behoefte aan meer of minder stabiele potgrond. Bij een plant met heel sterke wortels kun je toe met een lager percentage lucht in het substraat dan bij een gewas met minder sterke wortels. 'Hoe je fysisch wilt uitkomen, hangt dus ook af van het gewas. Naarmate je fysisch een hoger niveau wilt bereiken en minder risico's wilt lopen, stijgt de prijs van de potgrond vaak.'
De fysische eigenschappen van de potgrond zijn ook weer door te rekenen naar de watergift. 'Een gangbare potgrond bevat ongeveer 30 procent gemakkelijk beschikbaar water. Maak je een volumeberekening met een pot van 3 liter na goede bewatering, dan is er ongeveer 1 liter water per pot beschikbaar voor de plant. Met de wetenschap van het aantal planten per vierkante meter en de hoeveelheid gewasverdamping kun je altijd inschatten of dat voldoende is.'
Extreme omstandigheden
Schipper schetst een situatie tijdens extreme omstandigheden, zoals droog zomerweer met wel 10 mm verdamping van het gewas (10 liter per vierkante meter). Daarbij is de pot goed afgestemd op het bovengrondse gewas en is de watergift aan het begin van de droge dag voldoende (de pot is praktisch verzadigd). 'In dit geval kun je eigenlijk aan het eind van de dag niet droog staan. De 10 mm verdamping is altijd minder dan de 30 procent gemakkelijk beschikbaar water in de juiste potgrond. Dan moet je wel een extreem hete dag hebben als je niet uitkomt met die liters water. Als een kweker met moeite de dag doorkomt met die hoeveelheid water, dan heeft hij potgrond die niet voldoende water kan bevatten, hij start 's ochtends met te weinig water of het gewas staat in een te kleine pot', verklaart Schipper.
|
|
'Het aandeel veen in potgrond gaat dalen. Dat is een flinke uitdaging, hoewel er andere grondstoffen zijn met de juiste fysische specificatie'
| |
|
De laatste tijd staat de toevoeging van middelen als klei nogal in de belangstelling, vooral bij pot- en perkplanten. Klei maakt de hoeveelheid gemakkelijk beschikbaar water kleiner, waardoor er een stuggere groei optreedt. Dit moet echter gecombineerd worden met droog telen om voldoende effect te sorteren. Aangezien je droog telen in de kas meer in de hand hebt dan buiten, is de toepassing van klei geschikter voor binnen dan in de openlucht. Buiten moet je ingesteld zijn op extremen, vooral heel natte omstandigheden, waarbij het percentage lucht van belang is. 'Hou hier rekening mee bij het samenstellen van de potgrond.'
 | | Afhankelijk van de soort teelt is er behoefte aan meer of minder stabiele potgrond |
|
|
Samenwerking met potgrondleveranciers
Delphy werkt nauw samen met verschillende potgrondleveranciers. 'Wij onderzoeken regelmatig de samenstelling van substraten. Momenteel is bijvoorbeeld het Ierse veen schaars en gaan we op zoek naar een alternatief. Vervolgens wordt dat veen vervangen door een andere grondstof, waarbij vooral wordt gekeken naar de uitkomst van de fysische specificaties. Met inzicht in deze specificaties kan de kweker bewust en afgewogen voor een bepaalde potgrond kiezen. De fysische eigenschappen als lucht zijn belangrijke kwaliteitsaspecten. Je kunt een potgrond produceren met 10 of 20 procent lucht, waarbij wel terdege een prijsverschil optreedt. Fijne materialen zijn veelal goedkoper dan grove.'
Schipper constateert dat de samenstelling van substraten in een ander daglicht komt te staan onder invloed van de schaarste van grondstoffen. 'Op een kwekerij is men snel geneigd om voor alle gewassen hetzelfde substraat in te zetten, maar dat wijs ik af. Je kunt voor een bladverliezende heester een eenvoudiger grond kiezen dan voor Skimmia of Taxus.'
De verwachting is dat het aandeel veen in potgrond de komende jaren gaat dalen, wat uiteraard gevolgen heeft voor de fysische eigenschappen. Schipper: 'Dit is wel een uitdaging, hoewel er ook andere grondstoffen zijn met de juiste fysische specificatie. Ook met houtvezel of kokos kun je een goede fysische balans realiseren. De uitdaging zit hierbij vooral in de buffering, die voor pH en voeding daalt naarmate je minder veen gaat gebruiken. De unieke kwaliteiten van buffering in veen zijn moeilijker haalbaar bij andere grondstoffen. De pH van 5 zal nauwelijks veranderen in de gangbare, veenrijke potgrond voor de boomkwekerij bij een normale bemesting en watergift. Wordt dat veen voor een groot deel vervangen door kokos, bark of houtvezel, dan vermindert de buffering voor pH en voeding. Minder buffer houdt in dat de kweker meer inspanningen zal moeten verrichten om in het bijzonder de pH op peil te houden. Dit zal bij veel kwekers vragen om een nauwgezettere bijbemesting. Dat vormt zeker een teelttechnisch aandachtspunt. Door bemonstering zul je die buffering goed moeten monitoren. Dat moet in de communicatie met de kweker worden meegenomen, want telen met minder veen leidt tot andere inzichten.'
|
|
| Er zijn nog geen reacties. |
Tip de redactie
|
