De positie van kwekers in de coronacrisis: wie betaalt wat?

NIEUWS

José Jochemsen-Vernooij, advocate bij Hekkelman advocaten en notarissen, dinsdag 31 maart 2020

220 sec

In 2019 haalden Nederlandse exporteurs van bloemen en planten een recordomzet. Geheel onverwacht is dit beeld volledig gedraaid. Sinds maart 2020 zijn namelijk de grenzen voor personen gesloten als gevolg van het coronavirus. Hierdoor is er op dit moment vrijwel geen Europese handel en blijven de producenten zitten met grote partijen bloemen, planten en bomen. Maar wie kan voor deze gevolgen verantwoordelijk worden gehouden? Oftewel, wie betaalt nou uiteindelijk de rekening?

José Jochemsen-Vernooij

Gevolgen coronavirus voor gemaakte afspraken

Nakoming van gemaakte afspraken is niet meer vanzelfsprekend als de overheid maatregelen oplegt waardoor complete sectoren stilvallen en grenzen voor personen worden gesloten. De levering van de bestelde producten kan later plaatsvinden dan afgesproken, één van de partijen kan geen behoefte meer hebben aan de gevraagde producten of een partij kan simpelweg zijn afspraken op dit moment niet nakomen.

In deze blog ga ik in op de positie van partijen, maar ook hun mogelijkheden in tijden van het coronavirus.

Nakomen van verplichtingen over en weer

Van belang is dat zowel bij mondeling, alsook schriftelijk gemaakte afspraken, over en weer verplichtingen voor partijen ontstaan. Partijen moeten rekening houden met elkaars belangen.

Het kan echter gebeuren dat één partij zijn afspraken niet nakomt of niet na kan komen. De vraag is dan of een beroep op overmacht (artikel 6:75 BW) of onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW) mogelijk is.

Het coronavirus; is er sprake van overmacht?

Als een partij zijn verplichtingen niet kan nakomen, is hij aansprakelijk voor de daardoor geleden schade van zijn contractspartij. Let op, alleen als die tekortkoming aan hem kan worden toegerekend. Kan het niet-nakomen een partij niet worden toegerekend, dan is er sprake van overmacht.

Hoe zit het als de handelaar in het najaar plantenpartijen reserveert bij kwekers? Is er dan sprake van overmacht?

Dat zal aan de orde zijn als producten niet (tijdig) geleverd kunnen worden door het exportverbod als gevolg van het coronavirus. Denk daarbij aan het feit dat de grenzen voor personen zijn gesloten. De gemaakte afspraken kunnen daardoor niet (tijdig) worden nagekomen. Hetgeen echter niet het gevolg is van de onwil van een partij, maar de van overheidswege opgelegde maatregelen.

Hoe zit dit als een handelaar in het najaar plantenpartijen reserveert bij de producenten/kwekers, maar vervolgens zijn markt ziet krimpen door het exportverbod? In dat geval zal overmacht mogelijk geen soelaas bieden. De handelaar kan feitelijk nog wel de gereserveerde planten en bloemen afnemen. Dat hij vervolgens problemen heeft om de plantenpartijen door te verkopen, ziet niet op de gemaakte afspraken met de producenten/kwekers.

Ook een partij die een bestelling afzegt, omdat de markt terugloopt en de planten en bloemen niet ophaalt, zal niet snel een succesvol beroep op overmacht kunnen doen. Het niet ophalen van de planten kan in beginsel aan die partij worden toegerekend.

Voor een geslaagd beroep op overmacht zijn alle zogenaamde omstandigheden van het geval relevant. De verslechtering van de markt valt veelal onder het ondernemersrisico. Als een partij feitelijk de gemaakte afspraken kan nakomen, is hij daartoe in beginsel ook gehouden.

Wat zeggen de schriftelijke afspraken tussen partijen?

Partijen kunnen in de overeenkomst of de van toepassing zijnde algemene voorwaarden ook een zogenaamde overmachtsclausule zijn overeengekomen. Veelal is daarin omschreven welke omstandigheden kwalificeren als overmacht en wat de gevolgen daarvan zijn.

Een toeleverancier of een handelaar kan in zijn (algemene) voorwaarden de overmachtsclausule hebben verruimd (garanties verstrekt) of juist beperkt (exoneraties).

Beroept een partij zich vervolgens op overmacht, dan moet hij onderbouwen waarom er sprake zou zijn van overmacht. Dus waarom hij de gemaakte afspraken niet kan nakomen. Aan de hand van de overeenkomst of algemene voorwaarden moet worden beoordeeld of de tekortkomingen van een wederpartij te kwalificeren zijn als overmacht.

Gevolg van een beroep op overmacht

Een geslaagd beroep op overmacht zorgt ervoor dat een partij niet aansprakelijk is voor eventuele schade. Van een partij die in overmacht verkeert, kan ook geen nakoming van de overeenkomst worden verlangd.

Wel kan de partij die niet in overmacht verkeert de overeenkomst ontbinden wegens een tekortkoming. Daarmee kan hij zichzelf bevrijden van zijn verplichtingen en geldt een ongedaanmakingsverplichting. Alle geleverde producten moeten worden teruggegeven en gedane betalingen moeten worden terugbetaald.

Kan een partij ook zonder overmacht uit onder afspraken?

Maar wat nu als een partij zich niet op overmacht kan beroepen, kan hij dan nog wel onder de afspraken met zijn contractspartij uit?

Onvoorziene omstandigheden

Is er geen sprake van overmacht, dan is mogelijk de regeling van onvoorziene omstandigheden aan de orde. Van onvoorziene omstandigheden wordt gesproken als partijen in een situatie verkeren, die van dien aard is, dat de wederpartij niet mag verwachten dat de gemaakte afspraken in die vorm ook nagekomen worden.

Hierbij spelen de zogenaamde maatstaven van redelijkheid en billijkheid een rol. Partijen zijn dan in beginsel gehouden om weer met elkaar aan tafel te gaan. Komen partijen er niet uit, dan rest hen enkel nog de gang naar de rechter.

Uitgangspunt is dat een rechter een beroep op onvoorziene omstandigheden terughoudend moet aanvaarden. Ook hier verlangen de redelijkheid en billijkheid dat de gemaakte afspraken vrijwel altijd nagekomen moeten worden. Hoe tegen het coronavirus als onvoorziene omstandigheid wordt aangekeken, is niet duidelijk. Van geval tot geval zal beoordeeld moeten worden welke positie partijen innemen.

Gevolg van beroep onvoorziene omstandigheden

Een partij die zich beroept op onvoorziene omstandigheden, kan wijziging of gehele/gedeeltelijke ontbinding van de overeenkomst vragen bij de rechter als heronderhandelen zinloos is gebleken.

Het intreden van de onvoorziene omstandigheden of het beroep op onvoorziene omstandigheden verschaft een partij geen opschortingsrecht. Hij blijft tot nakoming verplicht en zal een schadevergoeding verschuldigd zijn. Tenzij ook hier weer sprake is van overmacht.

Coronavirus en (behoud van) duurzame relaties

Het coronavirus treft ons allemaal. Bij problemen met contractspartijen is het goed om te (laten) beoordelen wat de overeenkomst daarover zegt. Of wat de algemene voorwaarden die tussen partijen van toepassing zijn daarover bepalen. Is een beroep op overmacht of onvoorziene omstandigheden aan de orde? Wat is de juridische positie van een partij? Dit kan een goed handvat geven bij de gesprekken met de contractspartij.

Ook is het goed om bij nieuw te sluiten overeenkomsten, of op te stellen algemene voorwaarden, te anticiperen op situaties zoals nu met het coronavirus. Uiteindelijk kan beslissend zijn wie de sterkste overmachtclausule heeft bedongen. Ook dit is van belang bij het bepalen van de juridische positie van een partij bij een pandemie als deze.

Auteur

José Jochemsen-Vernooij is werkzaam als advocate bij Hekkelman advocaten en notarissen. Zij heeft zich gespecialiseerd in uiteenlopende juridische vraagstukken die zich binnen de agrarische en tuinbouwsector voordoen. Heb je vragen naar aanleiding van dit blog? Neem dan contact op met José Jochemsen-Vernooij.

Per 06-04 gewijzigd, in een eerdere publicatie van dit artikel stond dat de grenzen gesloten zijn. Dit is inmiddels gewijzigd in gesloten grenzen voor personen.

REACTIES

Er zijn nog geen reacties.

Tip de redactie